Świadomość planetarna. Nowe rzeczywistości
21.04.2023–31.05.2023 | Galeria Arsenał elektrownia
Zespół badawczy: Zuzanna Sękowska, Eliza Urwanowicz-Rojecka, Jakub Wróblewski
Identyfikacja wizualna: Jakub Wróblewski
Założenie projektu jest inspirowane kategorią świadomości planetarnej – w nawiązaniu do teorii socjologa i teoretyka globalizacji Rolanda Robertsona, twórcy pojęcia świadomości globalnej (Robertson 1992, 2020). Zwrot w kierunku relacji świat – wszechświat jest daleko idącym wyzwaniem, z którym borykają się nauki społeczno-humanistyczne. Świadomość planetarna w naszym rozumieniu dotyczy jednak planety Ziemi jako całości; planety eksploatowanej, wyzyskiwanej, lekceważonej, sukcesywnie doprowadzanej na skraj zagłady. Jednocześnie traktowanej coraz bardziej podmiotowo, z empatią i troską.
Gwałtowny postęp technologiczny, skok w metawersum, protezowanie rzeczywistości technologią z jednej strony nie rozwiązuje dotychczasowych problemów, z drugiej zaś generuje nowe możliwości – i przynosi pytania o nowe rzeczywistości. Te zaś są szansą na dowiedzenie nieznanych potencjałów, uwidocznienie nowych – możliwych i wyobrażonych – relacji z Planetą.
Do opisania i zobrazowania nowych rzeczywistości nie wystarcza więc już punkt widzenia osadzony na poziomie lokalnym, glokalnym czy nawet globalnym. Stąd zwrot ku poziomowi planetarnemu, na którym planeta Ziemia jako całość jest rzeczywistością poddawaną spekulacji co do jej kształtu w teraźniejszości i jej wyobrażonej przyszłości. Kto poza człowiekiem jest sprawczym aktorem, agensem wobec aktualnej i przyszłej kondycji naszej Planety?
Coraz częściej powtarza się też pytanie o etyczność tworzenia rozbudowanych projektów wirtualnych w ogóle; o etykę generowania doświadczeń artystycznych w dobie wielkiego kryzysu energetycznego, kryzysów humanitarnych i wojen; w perspektywie dzisiejszych i nadchodzących klęsk żywiołowych i migracji klimatycznych; w cieniu nadchodzących być może wojen o wodę i żywność. Coraz częściej zwraca się uwagę na ekologiczną stronę procesowania rozbudowanych światów, zadaje pytanie o etyczność rozszerzania przestrzeni multimedialnych. Ta ostatnia kwestia dotyczy nie tylko kategorii obciążenia energetycznego, ale również odnosi się do kwestii psychologicznej i socjologicznej – funkcjonowania człowieka w społeczeństwie, we wspólnocie, na styku światów transmedialnego i realnego.
Nasze zanurzenie w technologii stało się już dawno faktem, funkcjonujemy wplątani w algorytmy, świadcząc „niewidzialną pracę” (Świrek, 2018). Transmedia jednak, jak pokazały ostatnie miesiące, funkcjonują w polu kultury nie tylko jako element rozrywki czy też dogodny obszar eskapizmu i wyobcowania, przestrzeń dla odmiennej komunikacji, środowisko generowania nowych wyrazów artystycznych. Pozwalają na stworzenie backupu miejsc, na rejestrowanie modeli miast i obiektów, na dokumentowanie dziedzictwa materialnego, wspieranie pamięci – ale i na aktywne przekazywanie doświadczenia (wojny, masowej zagłady). Przestrzeń wirtualna i cyfrowe działania mogą być też aktywnym orężem – niezwykle sprawnym.
Wystawa Świadomość planetarna. Nowe rzeczywistości nie dotyczy wyłącznie solipsystycznego bądź otwierającego wymiaru rzeczywistości wirtualnej. Dotyczy nowych potencjałów, ale i odwołuje się do klasycznych wątków kulturowych i historycznych – pojęcia świadomości społecznej, pozycji na mapie, sposobu widzenia świata-planety i budowania jej całościowego obrazu w wyobraźni – w kategoriach racjonalnych i pozaracjonalnych. Jakie poglądy, przekonania, idee pojawiają się w tym obszarze, kształtując nasze style myślenia, wzorce, normy? Jakie wektory i nośniki je ukierunkowują, dostarczają i/lub budują?
Punktem wyjścia dla naszej narracji – eksperymentu myślowego – jest środowisko Galerii Arsenał elektrownia w Białymstoku. Historyczny budynek elektrowni niesie w sobie bagaż symboliki kulturowej – jako ucieleśnienie triumfalnej ery uprzemysłowienia, symbol postępu, świadectwo zdobyczy elektryfikacji. Budynek elektrowni, zarówno ten materialny, fizycznie obecny, jak i zeskanowany w 3D, staje się punktem styku i wiązania działań – punktem spotkania rzeczywistości fizycznej i pozamaterialnej. Będzie on jednocześnie interfejsem do kolejnych prób przepracowywania traumy nowoczesności i tego, co cywilizacja uczyniła planecie.
W projekcie pokazujemy potencjał technologii XR (extended reality, poszerzonej rzeczywistości) jako zasobu nowych technik w polu sztuki, coraz częściej jednak funkcjonujących równolegle do bardziej „klasycznych” i „tradycyjnych” mediów jak wideo czy instalacja. W przestrzeni wystawy pełnią one rolę nośników opowiadających narracje związane ze świadomością planetarną. Czy mają dodatkowy potencjał?
