Ernest Borowski
Matecznik, animacja 3D, nagranie dźwiękowe / śpiew, 6′22″
współpraca muzyczna / wykonanie pieśni: Zosia Hołubowska
Ernest Borowski, korzystając z narzędzi SF (speculative fabulation, speculative feminism, science fiction oraz scientific fact), projektuje wizję świata stojącego u progu całkowitego rozpadu znanej nam organizacji życia i systemów. Świata, w którym kapitalistyczna organizacja życia oparta na (nad)produkcji nie ma już znaczenia. Z drugiej strony ta sama opowieść może też być odczytana jako zupełnie nieodległa w czasie (przyszłym), pozwalając nam na wgląd w zmiany współodczuwania wydarzające się poza zasięgiem naszego wzroku.
W swojej praktyce artystycznej Borowski często nawiązuje do queerowych ekologii, badając związki natury, biologii i seksualności z teorią queerową. Jednym z trzonów Matecznika jest pieśń przygotowana we współpracy z Zosią Hołubowską / Mala Herba, w której pojawiają się wątki krytyki pracy (w znaczeniu ekonomicznym), queerowej bliskości i czułości międzygatunkowej jako elementy radykalnej spekulatywnej wizji przyszłości. Artysta wplata w opowieść istoty więcej-niż-ludzkie, zapraszając do myślenia o nich jako o naszej queerowej rodzinie.
Na warstwę wizualną Matecznika składają się serie wirtualnych mikrokrajobrazów zasiedlanych przez istoty więcej-niż-ludzkie – wyobrażenia istniejących i nieistniejących gatunków. Borowski wpisuje je w architekturę Galerii Arsenał elektrownia sprzed remontu, traktując ją jako źródło pamięci, zmienionych danych, po których wprawdzie pozostaje ślad, ale ukryty. Jego zdaniem pokazuje to istotę zmian zachodzących w ekosystemach ludzko-nie-ludzkich.
Sebulec
Greetings Traveller, 2024
wideo, 5′
Falujące włosy, lśniące futro, hipnotyzujące, miękkie ruchy mięśni. Czy byt wirtualny może być obiektem pożądania? Sebulec zaprasza do świata, gdzie gra Skyrim łączy się z platformą OnlyFans, a Futrzaki szepczą dla efektu ASMR kultowe teksty NPC-ów. Szuka intymności, relacji i poezji w generycznych frazach powitania, zaproszenia i groźby, które zna każdy gracz. Wykorzystując silnik Unreal Engine i sztuczną inteligencję, tworzy postaci Metaludzi – hybryd, z którymi możemy spotkać się w intymnym kadrze 9:16 i doświadczyć ich wirtualnej materialności. To zlepki fantazji, które wykraczają poza tradycyjnie rozumianą cielesność.
Artysta prowokuje pytania o relacje istot cyfrowych z ludźmi. Czy są tylko narzędziem do spełniania naszych potrzeb? Czy zabiorą nam pracę i zniszczą nasz świat? A może fantazju-jemy, aby stać się jak one, przekraczając ograniczenia naszego ciała?
Sebulec – studiował na Wydziale Grafiki warszawskiej ASP. Jego prace były prezentowane w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, Muzeum Warszawy, Krupa Gallery we Wrocławiu czy Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. Tworzy obiekty cyfrowe i materialne; te ostatnie przy użyciu m.in. druku 3D, materiałów kompozytowych, tkanin, silikonu. W swojej praktyce kładzie nacisk na ekspresję queerowej tożsamości, inspiruje się estetyką internetowych fandomów, subkulturą futrzaków oraz grami wideo. Tworzy także animacje, postacie cyfrowych towarzyszy i awatarów. Jest dydaktykiem na Wydziale Sztuki Mediów ASP w Warszawie w Pracowni 3D i Zdarzeń Wirtualnych II.
Eternal Engine (Martix Navrot i Jagoda Wójtowicz)
Nieprawdopodobna burza geomagnetyczna (hyper-myth*), 2024
wideo, 7′30″
media: tekst, 3D, Unreal Engine, Python, Sound, Remix
Od paru dni na Ziemi szaleje potężna burza magnetyczna. Zjawisko to wywoływane jest przez oddziaływanie wiatru słonecznego na ziemską magnetosferę, czyli pole magnetyczne naszej planety. Zazwyczaj występuje, gdy na Słońcu dochodzi do silnej erupcji zwanej koronalnym wyrzutem masy, wskutek czego do Ziemi docierają ogromne ilości naładowanych cząstek. To właśnie one zakłócają ziemskie pole magnetyczne. Zwykle nie powodują większych awarii czy strat, a o ich obecności świadczy pojawienie się zorzy polarnej. Jednak silniejsze wyrzuty mogą doprowadzić do uszkodzenia urządzeń elektronicznych i ich wyłączenia, a w skrajnych przypadkach – do zakłócenia pracy całych systemów infrastruktury.
Tym razem Słońce wykazuje maksymalną aktywność, potwierdzając spekulacje dotyczące jego niszczycielskiej mocy wobec technologii.
Burza wywołuje awarie urządzeń elektronicznych, systemów nadzoru, bunt luksusowych autonomicznych samochodów, a nawet destabilizację Królewskich Serwerów. Zmiany w ziemskim polu magnetycznym mogą wpływać także na nasze wewnętrzne pole elektromagnetyczne…
Nadworny Błazen i Władczyni Wymarłego Czasu, wierząc w destrukcyjną i halucynogenną moc tego zjawiska, uznają je za wyczekiwaną od dawna okazję, by zbuntować się przeciwko panowaniu Króla i Królowej Immortal Castle**. By tam dotrzeć, muszą pokonać nieskończoną autostradę oraz zmierzyć się ze swoimi własnymi wyobrażeniami i pragnieniami nowych systemów.
* Hyper-myth / hyper-legend (hipermit / hiperlegenda) – termin stworzony przez duet Eternal Engine na określenie nowego modelu mitologii, z której wywodzą się nowe archetypy osadzone w aktualnych zjawiskach technologicznych, środowiskowych i społecznych.
** Immortal Castle – wyobrażenie monumentalnego hipermitycznego systemu, w którym wieczni strażnicy, Król i Królowa, zarządzają cyfrowym królestwem, gdzie kapitalizm trwa wiecznie, podsycany logiką zysku i dominacji. To wizja samonapędzającej się sieci korporacji połączonych we wszechogarniającą strukturę – systemu, który zdaje się nie mieć końca ani wyjścia, zamykając nasze myślenie w jego własnych granicach.
Eternal Engine – multidyscyplinarny queerowy duet artystyczny, który współtworzą Jagoda Wójtowicz (ona/jej) i Martix Navrot (oni/ich, on/jego). Martix Navrot (w dowodzie Marta Anna Nawrot) jest osobą programistyczną, poetą, artystą dźwięku i doświadczeń wirtualnych. Dyplom magisterski uzyskał w pracowni Archisfery na Wydziale Intermediów krakowskiej ASP. Odbył wymianę Erasmus w Glasgow School of Art na wydziale Interaction Design. W latach 2020–2023 asystował Piotrowi Kopikowi w Pracowni 3D i Zdarzeń Wirtualnych I na warszawskiej ASP. Jagoda Wójtowicz jest artystką multidyscyplinarną, projektantką 3D i twórczynią doświadczeń gamingowych, artystką dźwięku. Dyplom magisterski uzyskała w pracowni Archisfery na Wydziale Intermediów krakowskiej ASP. W 2021 r. prowadziła Pracownię Nowych Mediów na Wydziale Scenografii krakowskiej ASP. Duet pracuje ze sobą od 6 lat, angażując się w spekulatywne narracje na temat trajektorii akceleracji technologicznej, technomistycyzmu, teorii paranaukowych, postpracy, kwantowej przyszłości i psychodelicznej teraźniejszości. W ramach swojej praktyki artystycznej krytycznie przygląda się dominacji korporacji big tech i bada alternatywne ścieżki rozwoju technologicznego przez pryzmat storytellingu, worldbuildingu czy radykalnej wyobraźni. Każdy projekt duetu to spekulacyjna multidyscyplinarna opowieść o postrealnych wyobrażeniach wykorzystująca nowe media (m.in. VR, AR, AI, 3D, wideo, sonic fiction, creative coding) czy tekst, rzeźbę i przestrzeń. Eternal Engine pokazywał swoje prace między innymi w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Morris Gallery we współpracy z Tate Liverpool, BFI London, Krupa Art Foundation we Wrocławiu, galerii Skala w Poznaniu, galerii HOS w Warszawie, galerii Import Export w Warszawie, galerii Slug w Lipsku, na festiwalu Unsound w Krakowie i wielu innych. W 2022 r. duet odbył rezydencję artystyczną Unseen Futures organizowaną przez Abandon Normal Devices w Manchesterze – przeznaczoną dla queerowych twórczyń digital artu. W tym samym roku Eternal Engine znalazł się na liście European Change Makers 2022, publikowanej co roku przez Creative Europe
Agnieszka Polska
The Book of Flowers, 2023
animacja HD, 9′40″
Krótkometrażowy film science fiction, zrealizowany jako animacja wspomagana sztuczną inteligencją nałożona na film 16 mm, przedstawia alternatywną historię relacji człowieka i roślin, w której gatunki kwiatowe i ludzie przez tysiąclecia żyli w ścisłej symbiozie.
Agnieszka Polska (ur. 1985 r. w Lublinie) – artystka wizualna i twórczyni filmów. Zajmuje się problematyką odpowiedzialności społecznej jednostki w kontekście ewolucji narracji historycznych, rozwoju technologicznego i ekspresji emocji. Mieszka i pracuje w Berlinie. Prezentowała swoje prace m.in. w New Museum i MoMA w Nowym Jorku, Centre Pompidou i Palais de Tokyo w Paryżu, Tate Modern w Londynie, Hirshhorn Museum w Waszyngtonie. Miała wystawy indywidualne w MSN i CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie, Hamburger Bahnhof w Berlinie, Frye Art Museum w Seattle, Nottingham Contemporary, Saltzburger Kunstverein i in. Uczestniczyła w 57. Biennale w Wenecji, 11. Biennale w Gwangju, 24. i 19. Biennale w Sydney, 14. Biennale w Szanghaju i 13. Biennale w Stambule. W 2018 r. otrzymała niemiecką Preis der Nationalgalerie.
PUBLIKACJA
eseje: Eliza Urwanowicz-Rojecka & Jakub Wróblewski
tłumaczenie: Aleksandra Sobczak-Kövesi
identyfikacja wizualna i projekt graficzny: Renata Motyka
korekta: Marlena Zagórska
© Prawa autorskie należą do autorów i Galerii Arsenał
Białystok 2025
Wydawca:
Galeria Arsenał w Białymstoku
ul. A. Mickiewicza 2
15-222 Białystok, Poland
tel. +48 857420353
mail@galeria-arsenal.pl
galeriaarsenal.pl
Dyrektorka Galerii Arsenał: Monika Szewczyk
Białystok 2025
ISBN 978-83-66262-29-4
Agnieszka Polska
The Book of Flowers, 2023
animacja HD, 9′40″
Krótkometrażowy film science fiction, zrealizowany jako animacja wspomagana sztuczną inteligencją nałożona na film 16 mm, przedstawia alternatywną historię relacji człowieka i roślin, w której gatunki kwiatowe i ludzie przez tysiąclecia żyli w ścisłej symbiozie.
Agnieszka Polska (ur. 1985 r. w Lublinie) – artystka wizualna i twórczyni filmów. Zajmuje się problematyką odpowiedzialności społecznej jednostki w kontekście ewolucji narracji historycznych, rozwoju technologicznego i ekspresji emocji. Mieszka i pracuje w Berlinie. Prezentowała swoje prace m.in. w New Museum i MoMA w Nowym Jorku, Centre Pompidou i Palais de Tokyo w Paryżu, Tate Modern w Londynie, Hirshhorn Museum w Waszyngtonie. Miała wystawy indywidualne w MSN i CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie, Hamburger Bahnhof w Berlinie, Frye Art Museum w Seattle, Nottingham Contemporary, Saltzburger Kunstverein i in. Uczestniczyła w 57. Biennale w Wenecji, 11. Biennale w Gwangju, 24. i 19. Biennale w Sydney, 14. Biennale w Szanghaju i 13. Biennale w Stambule. W 2018 r. otrzymała niemiecką Preis der Nationalgalerie.
fot. Adam Gut
Konserwacja sztuki mediów
XX wiek przyniósł znaczące zmiany w praktyce artystycznej i teoriach, które wpłynęły również na strategie konserwacji sztuki najnowszej. Dziedzina sztuki mediów nie tylko wymaga szczególnej opieki, ale także starzeje się zdecydowanie szybciej niż klasyczne dzieła sztuki współczesnej. Specjalizacja konserwacji sztuki mediów (time-based media) przybliżona zostanie na przykładzie dwóch projektów: Re:Senster – projekt restauracji cybernetycznej rzeźby Senster(1970) E. Ihnatowicza oraz wystawy REBOOT. Pionieeiring Digital Art w Nieuwe Instituut Rotterdam (2023–24) zorganizowanej przez platformę sztuki mediów LI-MA Living Media Art w Amsterdamie. Priorytetami obydwu projektów było zwrócenie uwagi na sztukę mediów, jej już stuletnią międzynarodową historię, potencjał kulturowy oraz problematykę kolekcjonowania i wystawiania. W wykładzie podkreślam, że zakres ochrony sztuki opartej na nowych technologiach jest szeroki, ewoluuje i zawsze opiera się na współpracy transdyscyplinarnej, dzieleniu się wiedzą oraz systemach opieki – „networks of care”.
Variable Media Initiative, https://www.guggenheim.org/conservation/the-variable-media-initiative
DOCAM, https://www.fondation-langlois.org/html/e/page.php?NumPage=1544
Laurenson, P., The Management of Display Equipment in Time-Based Media Installations, Tate papers online https://www.tate.org.uk/research/publications/tate-papers/03/themanagement-of-display-equipment-in-time-based-media-installations (dostęp 24.01.2022)
Hölling, H., ‘The Archival Turn’, w: Data Drift: Archiving Media and Data Art in the 21st Century, ed. R. Smite, L. Manovich, R. Smits, Riga: RIXC and Liepaja’s University Art Research Lab, 2015, s. 74.
Re:Senster Projekt, http://senster.agh.edu.pl
Lost Art, film o Sensterze, TATE London, https://www.youtube.com/watch?v=hoZb5MTKzQc&t=16s
Wystawa REBOOT, Nieuwe Instituut Rotterdam, https://nieuweinstituut.nl/projects/reboot-baanbrekende-digitale-kunst
Platforma LI-MA Living Media Art, https://li-ma.nl
Who Cares for Netart?, wideo LI-MA https://www.youtube.com/watch?v=3zfocV9QEVs
Digital Canon!?, LI-MA https://www.digitalcanon.nl/#list
Mediakunst.net, https://www.mediakunst.net
https://wwwwwwwww.jodi.org by JODI
Scrollbar Composition Jana Roberta Leegte, http://www.scrollbarcomposition.com
https://mouchette.org by Martine Neddam
Sympozjum Transformation Digital Art 2024, LI-MA, Amsterdam, https://li-ma.nl/article/transformation-digital-art-2024/
Ekomedia. Od światłowodów do chmury (i z powrotem)
Wykład jest poświęcony ekomediom – kategorii, która wyłoniła się na przecięciu badań nad kulturą wizualną, humanistyki środowiskowej (wraz z humanistyką badającą związki kultury z logikami społeczeństwa uzależnionego od paliw kopalnych), teorii postkolonialnej i teorii mediów. Wychodzi ona przy tym poza ekokrytykę i otwiera się na wszelkie tradycyjne nurty krytyczne podważające ogląd świata oparty na dominacji i wykluczeniu: teorię feministyczną i teorię queer, myślenie dekolonializacyjne, uwzględniające perspektywę badań nad niepełnosprawnościami. Ekomedia formułują odpowiedzi na dobrze już znane problemy antropocenu, w tym: katastrofę klimatyczną, neokolonialne polityki ekstraktywizmu nastawione na eksploatację zasobów naturalnych bez względu na konsekwencje ekologiczne i koszty społeczne, logiki plantacjocenu, rugowanie bioróżnorodności (za Elizabeth Kolbert określa się je czasem szóstym wymieraniem).
Perspektywa ekomedialna jest propozycją, która pozwala zobaczyć, jak łączą się ze sobą światłowody, chmury, gleba i oceany (i wszystko, co pomiędzy nimi). Należy ona jednocześnie do zestawu praktyk badawczych, które każą zweryfikować antropoceniczne i ekstraktywistyczne ideologie, na których ufundowane jest nasze myślenie o świecie.
Jeśli przyjąć klasyczne propozycje Marshalla McLuhana za punkt wyjścia nowoczesnej teorii mediów, to można powiedzieć, że początkowo cechował ją duży ładunek antropocentryzmu. Media były rozumiane przede wszystkim jako poszerzenie ludzkiego sensorium. Czy perspektywa antropocentryczna w badaniach mediów jest nieuchronna? Czy możemy myśleć o ziemi, powietrzu, wodzie i ogniu jako o mediach? Czy Gaja to platforma medialna? Z drugiej strony, dlaczego nie możemy sobie pozwolić w naszym myśleniu o mediach na pomijanie kosztów ekologicznych ich podstawowych infrastruktur? Jak teoria mediów wpisuje się w ideologię ekstraktywizmu? Wykład podejmuje te i inne pytania, podążając mniej uczęszczanymi szlakami teoretycznymi i sięgając do propozycji m.in. Johna Durhama Petersa, Cajetana Iheki czy Melody Jue.
Martín Arboleda, Planetary Mine. Territories of Extraction under Late Capitalism, Verso, London – New York 2020.
Anna Barcz, Environmental Cultures in Soviet East Europe. Literature, History and Memory, Bloomsbury Publishing 2020.
Ewa Bińczyk, Uspołecznianie antropocenu. Ekowerwa i ekologizowanie ekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2024.
Cajetan Iheka, African Ecomedia. Network Formes, Planetary Politics, Duke University Press, Durham – London 2021.
Melody Jue, Wild Blue Media. Thinking Through Seawater, Duke University Press, Durham – London 2020.
Andrzej Marzec, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2021.
Timothy Morton, Mroczna ekologia. Ku logice przyszłego współistnienia, przeł. A. Barcz, Oficyna Związek Otwarty, Warszawa 2024.
Justin Parks, “The poetics of extractivism and the politics of visibility”. Textual Practice vol. 35 no. 3, 2021, ss. 353–362, https://doi.org/10.1080/0950236X.2021.1886708
Lisa Parks, Nicole Starosielski (red.), Signal Traffic. Critical Studies of Media Infrastructures, University of Illinois Press, Urbana, Chicago and Springfield 2015.
John Durham Peters, The Marvelous Clouds. Towards a Philosophy of Elemental Media, The University of Chicago Press, Chicago 2015.
Thea Riofrancos, Resource Radicals. From Petro-Nationalism to Post-Extractivism in Ecuador, Duke University Press, Durham 2020.
Susan Leigh Star, “The Ethnography of Infrastructure”, American Behavioral Scientist vol. 43 no 3 1999, https://doi.org/10.1177/00027649921955326
Nicole Starosielski, The Undersea Network, Duke University Press, Durham 2015.
Maristella Svampa, Neo-Extractivism in Latin America, Cambridge University Press, Cambridge 2019.
Imre Szeman, Jennifer Wenzel, “What do we talk about when we talk about extractivism?”. Textual Practice vol. 35 no. 3, ss. 505–523, https://doi.org/10.1080/0950236X.2021.1889829
Michael Truscello, Infrastructural Brutalism. Art and Necropolitics of Infrastructure, The MIT Press, Cambridge – London 2020.
Wybrane materiały na temat projektu Shelley Jackson Snow:
https://www.instagram.com/snowshelleyjackson/?hl=en
https://www.theguardian.com/books/2014/jan/17/shelley-jackson-writes-snow-story-tattoos
Anna Nacher, The Creative Process as a “Dance of Agency”. Shelley Jackson’s Snow: Performing Literary Text with Elements [w:] Digital Media and Textuality, red. Daniela Maduro-Cortes, Transcript Verlag, Bielefeld 2017 https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783839440919-011/html?lang=en&srsltid=AfmBOooiHM1Wjp9yWNqOcVDnndJeko291hU1QUW16sn5Jzn8mFG1pjyq
(otwarty dostęp)
Wybrane materiały na temat projektu Rare Earthenware Unknown Fields:
https://liamyoung.org/projects/rare-earthenware
Wybrane materiały na temat projektu Justyny Górowskiej i Eweliny Jarosz Cyberwedding to the Brine Shrimp (Cyfrowe zaślubiny z krewetkami solankowymi): https://justynagorowska.com/Cyber-wedding-to-the-brine-shrimp
W poszukiwaniu sprawczości. Między krytyką a spekulacją
Technologie pozostają chyba ostatnią przestrzenią życia społecznego, w której utrzymują się bezkrytyczne narracje na temat „postępu”. W świecie wszechobecnych kryzysów nowe rozwiązania techniczne mają być ostatnią nadzieją – nawet jeśli w rzeczywistości same generują kolejne problemy, od ekologicznych przez ekonomiczne po te związane z przekształceniami sfery publicznej. Przebicie się przez te narracje jest tym trudniejsze, że technologie – w tym media – przeważnie postrzegane są jako coś, co po prostu działa, jest oparte na neutralnych wyborach, nie ma wymiaru politycznego. Być może to właśnie pole sztuki jest miejscem, gdzie związki przekształceń technologii z życiem społecznym są problematyzowane w sposób pozwalający odsłaniać stojące za nimi niezauważalne, niematerialne procesy, uwidaczniać kwestie władzy i kontroli. Takim działaniom poświęcone będzie wystąpienie, oparte na odwołaniu do wybranych prac. Żeby nie pozostać jednak przy krytyce, zajmiemy się też spekulatywnym wymiarem sztuki – podsuwanym przez artystki i artystów wizjom lepszych, sprawiedliwszych i bardziej zrównoważonych technologii.
Troska o techno-ekologiczne sploty w projektach VR
Wykład poświęcony jest analizie potencjału praktyk artystycznych wykorzystujących technologię rzeczywistości wirtualnej w kontekście refleksji nad globalnym kryzysem klimatycznym w epoce antropocenu. W pierwszej części wystąpienia przeprowadzę analizę projektu Le Corps-glitch (multitudes) autorstwa Marie-Eve Levasseur. Dzieło to w sposób symbiotyczny łączy ludzkie ciało z elementami roślinnymi, zwierzęcymi oraz technologicznymi, wykorzystując immersję rzeczywistości wirtualnej. W rezultacie powstaje technośrodowisko, w którym relacyjność więcej-niż-ludzka zostaje ukazana w dynamiczny i ożywiony sposób. W drugiej części wystąpienia przyjrzę się pracy Air Morphologiesautorstwa duetu Matterlurgy. Jest to interaktywny projekt badawczy wykorzystujący technologię rzeczywistości wirtualnej, skoncentrowany na badaniu materialności i składu cząstek zanieczyszczeń powietrza, ich przyczyn, skutków oraz morfologicznej sprawczości.
Projekty te, zapewniając nowe multisensoryczne doświadczenia, przekształcają funkcje współczesnych technologii, celowo odchodząc od antropocentrycznego postrzegania natury jako konsumpcyjnego spektaklu. W ten sposób immersyjne i interaktywne praktyki wytwarzają nowe metody pracy, które odrzucają homogeniczne i konsumpcyjne schematy, rozwijając w uczestnikach nową wrażliwość na techno-ekologiczną współzależność. Immersyjność dzieł umożliwia użytkownikom przezwyciężenie obojętności wobec ekologii, a tym samym rozwój relacji ze środowiskiem opartej na trosce o świat więcej-niż-ludzki.
